برای ایجاد توسعه ای همه جانبه و پایدار و هـمچنین جـایگزینی مـنابع جدید کسب درآمـد بـه جــای مـنابع نـفتی، باید از تمام امکانات و قابلیت ها استفاده کنیم . در ایران ، صـنعت گردشـگری یکـی از گزینه های مناسب و مطرح برای خروج از مشکل اتکای بیش ازحـد بــه درآمــدهای نـفتـی و حـل مشکل اشتغال است . گردشگری ، نظام پیچیده ای اسـت کـه بر ابعاد مختلف زندگی انسان ها اعم از اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی ، زیست محیطی و کالبدی در فضاهای شـهری و روسـتایی تأثیر مـی گـذارد. درواقـع گردشگری ، صنعت تولید و مصرف است که توسعۀ آن همواره بـه افـزایش میزان اشتغال و درآمد ملی کمک کرده و موجب ایجاد تقاضا برای بسـیاری از کالاهـا و خـدمات شده است . گردشگری یکـی از مـنابع تـحصیل ارز و انتقال سرمایه و درآمد از منطقه ای بـه منطقـۀ دیگر محسوب می شود کـه در مـبادلات فرهنگی و رشد اجتماعی و تفاهم ملی ، سهم عمده ای دارد و تمام کشورهای جهان در سال های اخیر به این صنعت بـه عـنوان صـنعتی سودده با درآمد سرشـار ارز توجه کرده اند (دهستانی، ١٣٨٣: ٢٥).
بسیاری از کشورهای دنیا مـنابع زیرزمـینی مـانند نفت و معادن و... ندارند و حتی مزیـت نسـبی در بخش های صنعتی هـم ندارنـد، امـا از طریـق جــذب تـوریسـم جــزء کشـورهای پردرآمدنـد و به گونه ای شاخص های جذب توریسم را ارتقا داده اند. در فصل های مختلف سـال ، انـبوهی توریست از نقاط مختلف جهان به این کشورها سفر می کنند و این کشورها از فرصت هـای مـوجود بـه نحوی شایسته بهره میبرند. آنها برای جذب توریست برنامه ریزی کرده اند و در این زمینه موفق شـده انـد.
توسعۀ فعالیت های گردشگری همواره با آسیب هایی به لحـاظ سـاخت هـای اجـتمـاعی ، اقـتصـادی ، نـهادی و به ویژه ساخت های کالبدی مانند شبکۀ راه های مناسب ، آب ، برق ، شبکۀ ارتباطی (تلفـن ، مخابرات ، اینـترنت و...)، واحـدهای کوچک اقامتی (مهمانسرا، مسافرخانه و...)، رستوران ها و امـاکن غذاخوری سنتی و مدرن ، استراحتگاه هـای بـین راهـی ، فروشگاه های صـنایع دسـتی ، مراکـز هنـری ، موزه ها، آژانس های کرایۀ اتومبیل و... روبه رو است . اصـفهان نـیز پتـانسیل های بسیاری برای توسعۀ صنعت گردشگری دارد که در این زمینه به شناخت عـمیق تـر و آسیب شناسی مسـائل و مشـکلات موجود در صنعت گردشگری در این شهر نیاز است . این پژوهش درنظـر دارد مشـکلات و موانـع توسعۀ صـنعت گـردشگری را از دیدگاه گردشگران شناسایی و تحلیل کنـد و درادامـه راهکارهـا و راه حل هایی را برای تـوسعۀ فـزایندة صنعت گردشگری در اصفهان ارائه دهد.
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 867)
پیشینۀ پژوهش
مـفهوم گـردشگری
امـروزه گردشگری یکی از پدیده های مهم منتج از نقش انـسان اسـت که از دیدگاه علـوم مختلـف مانند جغرافیا، اقتصاد، جامعه شناسی بررسی می شود. کـمیسیون آمـار سازمان ملل متحد در مـارس
١٩٩٣ مـیلادی ، تـعریف سـازمان جـهـانی تـوریسـم را دربــارة گردشـگری (جهـانگردی ) پـذیرفت .
براساس این تعریف ، گـردشگری عـبارت است از: «مجموعۀ فعالیت های افرادی که به مکان هـایی خارج از محل زنـدگی و کـار خود به قصد تفریح و استراحت و انـجام امور دیگر مسافرت مـی کـنند و بیش از یک سال متوالی در آن مـکان هـا نمی ماننـد» (الـوانی، ١٣٧٣: ٢٩). آرتـور بـورمن (١٩٣١) گردشگری را چنین تعریف کرده است : «گردشگری ، مجموعۀ مـسافرت هـایی را دربرمی گیـرد کـه به مـنظور اسـتراحت و تـفریح و تجارت یا دیگر فـعالیت هـای شغلی یا بـه منظـور شــرکت در مـراسـم خاص انجام می گیرد و غیبت گردشگر از محل سکونت دائم خود هنگام این مسـافرت ، مـوقتی و گذرا اسـت » (لی، ١٩٩٩: ٥٢). گـردشگری از دیدگاه جامعه شناسـی ، مجموعـۀ روابطـی اســت کــه گردشگر در مـحل اقـامت مـوقت خود با انسان هـای ساکن در آن محل به وجود مـی آورد. بـه عقیـدة اقتصاددانان سوئیسی ، گردشگری عبارت است از ظهور مجموعۀ روابـطی کـه از مسافرت و اقامـت یک نفر غیربومی بدون اقـامت و اشـتغال دائم در یک مـحل بـه وجـود می آید. گردشگری ؛ مـسـافرت اشـخاصی است که به طورموقت از محل مسکونی خود دور می شوند تا نیازهای حیاتی ، فرهنگی و شخصی را از طریق مـصرف کـالاهای اقـتصادی و فرهنگی بـرآورده کننـد (اینسـکیپ ، ٢٠٠٢: ٦).
گردشگر یا بازدیدکنندة مـوقتی کـسی اسـت کـه بـه مـنظور تفریح ، استراحت ، گذران تعطیلات ، بازدید از نقاط دیدنی ، انجام امور پزشکی ، درمـانی و معالجـه ، تجـارت ، ورزش ، زیـارت ، دیـدار خـانواده ، مأموریت و شرکت در اجلاس به کشوری غیر از کشور خود سفر می کند، مشروط بـر اینکه حداقل مدت اقامت او از ٢٤ ساعت کمتر و از سه ماه بیشتر نباشد و کسب شغل و پیشه نیـز مـدنظر وی نباشد (مورفی، ٢٠٠٢: ٦).
عوامل و مؤلفه های مؤثر بر توسعۀ صنعت گردشگری
گردشگری ، فعالیتی چندوجهی است کـه بـرنامه ریزی برای آن عناصر اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیربنایی را دربرمیگیرد. عوامل زیربنایی مانند شاهراه ها، فرودگاه ها، خطوط راه آهـن ، جـاده هـا، پارکینگ ها، پارکها، امکانات روشنایی، تسهیلات دریایی و بندری ، اتوبوس و ایسـتگاه راه آهــن ، هـتل ها، متل ها، رستوران ها، مراکز خرید، اماکن تفریحی ، موزه هـا و مغـازه هـا هسـتند. همچنـین سیستم های تصفیۀ آب آشامیدنی ، سیستم های سـوخت رسـانی ، ارتباطات و سیستم های بهداشتی از جـمله عـوامل زیربنایی مهم در گردشگری به شمار می آیند (کلتمن ، ٢٠٠١: ٧٥).
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 868)
مسئولیت سیستم حمل ونقل عبارت است از جابه جایی مسافران ، رسـاندن آنـان بـه مقصـد و برگرداندن آنها از راه هـوایی، دریایی یا زمـینی . شرکتی که این مسئولیت را بـر عـهده گرفتـه اسـت باید تشکیلات و تسهیلات مناسبی داشته باشد. مقصد مسافر یا گردشـگر داخلـی و خـارجی ، بـه تسهیلات و تشکیلات موجود در پایانه هـای هـوایی، بنـادر و سیسـتم جـاده ای بسـتگی دارد. در اقامتگاه مسافر باید تجهیزات لازم مانند مـحل اسـتراحت و سیستم حمل ونقل مناسب وجود داشته باشد تا او بتواند در هر زمان به نقاط مختلف شهر برود و از مکان های دیـدنی ، مغـازه هـا، بـازار و میهمان پذیرها (رستوران ) استفاده کند و نیز برای رفـت وآمـد بـه فـرودگـاه مـوردنظر بایـد سـازمان سیستم حمل ونقل مناسب وجود داشته باشد. مقصود از ساختار زیربنایی، سیستم هایی است کـه در زیر سطح زمین قرار می گیرد و در زمینۀ سیسـتم اجرایـی و ارائـۀ خـدمات در سـطح شــهر بـایـد بـرنامه ای مشخص برای صنعت گردشگری تدوین و اجرا شود. ساختارهای زیربنایی مثل سیسـتم آب رسانی ، برق ، فاضلاب ، دفع ضایعات و ارتـباطات بـرخی از ارکـان اصـلی موردنیـاز گردشـگری است که باید این نوع خدمات و وسایل را به صورت مـناسب ایجـاد کـند (داولینگ ، ٢٠٠١: ٨٤).
صنعت گردشگری ، گروهی از فعالیت های اقتصادی است که درمجموع بـزرگ تـرین صـنعت جهانی را تـشکیل می دهند. صنعت گردشگری در حد وسیعی اشـتغال ایجـاد مـی کنـد و یکـی از بزرگ تـرین صادرات جهان را تشکیل مـی دهـد کـه یکـی از عوامـل ایجـاد انگیـزة فـراوان بـرای سرمایه گذاری و رشد است . صـنعت گردشـگری تنهـا صـنعتی اسـت کـه ارزآوری آن بـه شـکل چشمگیری موجب تحرک و پویایی اقتصاد می شود. این صنعت نیروهای غیرفعال جامعه را به کـار می گیرد، بیکاری را کاهش می دهد و با تبدیل امکانات بـالقوه بـه امکانـات بالفعـل در درازمـدت موجب افزایش رفاه عمومی می شود. از سال ١٩٥٠ که مسـافرت جهـانی و در سـطح بـین الملـل به صورت فعالیتی عـمومی درآمـد، هر سال بر تعداد گردشگران افزوده شده و میـزان ایـن افـزایش به طورمتوسط ٧/٢ درصد بوده که اکنون به ١٢/٣ درصد رسیده است . کسانی کـه بـا نیـروی کـار صنعت گردشگری آشنایی ندارند، بـه اهـمیت این رشـته از نظـر ایجـاد درآمـد و اشـتغال تـوجهی نمی کنند. با وجود این ، متصدیان صنعت گردشـگری بایـد بـه منـابع انسـانی بـه عنـوان یکـی از بزرگ ترین مسائل در این زمینه توجه کنند. شورای گردشگری و مـسافرت جـهـانی بـرآورد کـرده است که از هر نه نفر کارگر و کارمند در سراسر دنیا، یک نفر در صنعت گردشـگری مشـغول بـه کار است . این صنعت بزرگ ترین سازمان یا نهادی است که نیروی انسانی را به کـار مــی گـیـرد. در بسیاری از کشورها این صنعت به صـورت بـزرگ تـرین کارفرما درآمده است (فلتچر، ٢٠٠٥: ٩٤).
منابع فرهنگی ـ اجتماعی صنعت گردشگری شامل آثار فرهنگی است که موجب جلـب نظـر بسـیاری از گردشـگران مـی شــود. روحـیـۀ مـهمـان نـوازی را مـی تـوان از نحـوة خوشـامدگویی،
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 869)
علاقه مندی ، ادب و صـمیمی بـودن کارکنان یک سازمان دریافت . همچنین ، تمایـل آنهـا بـه ارائـۀ خدمت قابل قبول و سایر رفتارهای گرم و دوستانه روحیۀ مهمان نوازی آنها را نـشان مـیدهد. مـنابع فرهنگی هر منطقه نیز شامل هنر، ادبیات ، تاریخ ، موسیقی ، هـنرهای نمایشی ، رقـص ، ورزش هـا و سایر فعالیت های فرهنگی است . جاذبه های گردشگری موفق را می توان از ترکیب منابع فـرهنگی بـه دسـت آورد؛ برای مثال ، وقایع و مسـابقات ورزشـی ، جشـنواره هـای ملـی و سـنتی ، بـازی هــا و مـسابقه ها از زمرة این ترکیبات فرهنگی هستند. منظور از آثار اجتمـاعی ؛ تغییراتـی اسـت کـه در زندگی مردم جامعۀ میزبان گـردشگران رخ مـی دهـد و این تغییر بیشتر به دلیل تماس مستقیم اهالی و ساکنان آن دیار و گردشگران صورت می گـیرد. مـقصود از آثـار فرهنگی ، تغییراتـی اسـت کـه در هنر، عادات ، رسوم و معماری مردم ساکن جامعۀ میزبان رخ مـی دهــد. ایـن تـغییـرات بلندمـدت تـر است و در نتیجۀ رشد و توسعۀ صنعت گردشگری رخ میدهد. از آنجاکه نتیجۀ صنعت گردشگری مـوجب تـغییراتی در زندگی روزانه و فرهنگ جامعۀ میزبان مـی شـود، اصـطلاح «آثـار اجتمـاعی - فرهنگی » را به مـعنی تـغییراتی بـه کار می برند که در تجربه های روزانـۀ ارزش هـا، شـیوة زنـدگی و محصولات هنری و فکری جـامعۀ مـیزبان رخ می دهـد. فرهنـگ مـی توانـد در جـذب گردشـگر و مسافر به یک منطقه نقش مـهمی ایفـا کـند؛ بنابراین ، گردشگری می تواند در حفظ و تجدید حیـات فعالیت های مختلف فرهنگی دارای آثار اقتصادی و اجتماعی بـاشد. در جـدول ١ آثار مثبت و منفی گردشگری بر جنبه های اجتماعی و فرهنگی جامعه نشان داده مـیشود (گـتز، ٢٠٠١: ٩٤).
جـدول ١. آثار مثبت و منفی بر ابعاد فرهنگی و اجتماعی صنعت گردشگری
عامل آثار مثبت آثار منفی
اسـتفاده از فـرهنگ بـه عنوان یک عامل افـــزایش حمایـــت از فرهنـــگ ســـنتی ، بـــه تغییر در فعالیت هـای سـنتی و هـنـری بــه منظـور
جذب نمایش گذاشتن هویت قومی ، تجدید حیات هنرهای متناسب ساختن بـرای گردشـگران ، واردشـدن بـه
سـنتی ، جـشن ها و زبان حـریم محـدوده هـای سـنتی ، شـلوغی و ازدحـام
بیش ازحد در مکان هـای سـنتی
تماس مستقیم بین گردشگران و اهالی ازبین بـردن نـمودهای مـنفی ، افـزایش فرصـت هـای تقویت نمودهـای منفـی ، شــیوع بـیمـاری و بـروز
اجتماعی بیماری های تازه ، آثار ناشی از جمعیت انبوه
تغییر در مشاغل و ساختار اقـتصادی و نـیز فرصت های جدید اجتماعی و کـاهش نـابرابری هـای تـضـاد و تـعـارض بــین اعضـای جامعـه ، افـزایش
تغییر در نقش هـای اجـتماعی اجتماعی نابرابری اجتماعی ، ازبین رفتن زبان
توسعۀ تشکیلات گردشگری افزایش محل گـردش و تـفریح خارج از دسترس قرارگرفتن مکان های تـفریحی
افزایش جمعیت ناشی از تـوسعۀ امـور تأسیس تشکیلات بهداشتی و بیمارستانی و افـزایش
شـلوغی و تراکم جمعیت ، افزایش جرم و جنایت
گردشگری کیفیت زندگی
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 870)
نتایج پژوهش علیرضا اسماعیلیان (١٣٨١) بـا عـنوان قابلیت های صنعت گردشگری و اهـمیـت آن در تـوسعۀ اقـتصادی استان اصفهان ، بـیانگر آن اسـت که با توجه بـه مـوقعیت جغرافیایی، تاریخی ، اقتصادی و اجتماعی استان از یک سو و قابلیت های گردشگری آن از سوی دیگـر، مـواردی ماننـد کـسب ارز، آمـاده سازی و حفاظت از میراث فرهنگی ، بهره بـرداری بـهینه از منابع مـوجـود در اســتان ، دسـتاوردهای اقتصادی و... از این صنعت ، عمده تـرین دلایل اجرای طرح مربوطه است .
نتایج پژوهش مهرداد مدهوشی و نادر ناصرپور در مجلۀ پژوهش های بازرگانی در سـال ١٣٨٢ بـا عنوان ارزیابی موانع توسعۀ صنعت گـردشگری در اسـتان لرسـتان ، بـیان مـیکند که عوامل مـؤثر بــر توسعه نیافتگی صنعت گردشگری استان لرستان شامل چهار عامل تعدد مراکز تصمیم گیری ، ضـعف بازاریابی ، ضـعف امـکانات زیربـنایی و خدمات گردشگری و نبود فرهنگ پذیرش گردشگر است .
نـورالدین نـوری در رسـالۀ دکـتری در سـال ١٣٨٤ در دانـشگاه تهران ، الگوی توسعۀ پایدار صنعت گردشگری کشور را ارائه داد که نشان می دهد سیاست های گردشگری در هریک از برنامـه هـای پنج سالۀ توسـعه دچـار خـلأ الگـوی سیاسـتگذاری معـین اسـت . همچنـین ، در ایـن زمـینـه بـه شاخص های بنیادین سیاستگذاری مانند تمرکز و انسجام در اهداف ، دیدگاه نظام مند و یکپارچه در میان سیاستگذاران ، میزان عمل پذیری سیاست ها و نظـام پاسـخگویی و ارزیـابی عملکـرد مـؤثر بیتوجهی شده است .
مسعود آذرنگ در سـال ١٣٨٨ پژوهـشی را با هدف بررسی موانع اقتصادی– اجتمـاعی رشـد و توسعۀ گردشگری شهرستان مهاباد در استان آذربایجان غربی انجـام داد. شناسـایی چـالش هـا و محدودیت های عمدة اقتصادی و اجتماعی کـه فـراروی توسـعۀ صـنعت گردشـگری در ایـران و بـه خـصوص شهرستان مهاباد قرار دارد، اسـاس ایـن پـژوهش را تشـکیل داده اسـت . نتـایج ایـن پژوهش بیانگر آن است که بین کمبود زیرساخت های صنعت گردشگری و ناآگاهی گردشگران با توسعۀ صـنعت گـردشگری شهرستان مهاباد رابطۀ معنی داری مـشاهده شـد، اما بین ضعف فرهنـگ پذیرش گردشگر و نبود احساس امنیت گردشگران رابطۀ معنـاداری مشـاهده نشـد. درپایـان ، بـر مبنای ضعف ها و مشکلات شناساییشده پیشنهادهایی ارائه شد.
نغمــه پورذوالفقــار در ســـال ١٣٩٢، مـوانــع و مشــکلات مــدیریت و تــأثیرات آن در صـــنعت گـردشگری در بندرانزلی را بررسی کرد که نشان می دهد موانع و مشکلات مدیریتی در هتل هـا و
آپارتمان مبله در اصفهان برای مسافران و مهمان پذیرهای بندرانزلی از معیارهای زیرساختی، زیست محیطی ، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگـی سرچشمه می گیرد و برای رفع مشکلات مدیریتی؛ تـوجه بـه مسائل زیست محیطی و تأکید بـر آن ، دارای بیشترین اهمیت و توجه به مسائل اجتماعی و فرهنگی دارای کمترین اهمیت است .
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 871)
کریم باران چشمه در سال ١٣٨٩ پژوهشی را با عنوان موانع رشد صنعت گردشـگری منطقـۀ طالقان و نقش بـازاریابی در بـهبود آن انجام داد. یافـته های این تحقیـق بیـان مـیکنـد کـه نبـود امکانات رفاهی، صعب العبور و طولانیبودن مسیر، نبود تبلیغات مناسب و تـخریب محیط زیسـت از موانع جذب گردشگر در منطقۀ طالقان است . همچنین از عوامل جـذب گـردشگر در مـنطقۀ طالقان ، وجود سد خاکی، محیط های بکر و زیبای طبیعی و آب وهوای منطقه است . مراسم های مـذهبی و هنجارهای فـرهنگی و بـومی از عوامل جذب گردشگر در منطقۀ طالقان محسوب نمیشود.
درمجموع ، همان طورکه از نتایج تحقیقات انـجام گـرفته دربــارة صـنعت گردشـگری در کشـور ملاحظه میشود، از ابعاد گوناگون اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی آسیب های متعددی بـه صــنعت گردشگری وارد میشود و شناخت این مشکلات ، رویکردی اکتشافی و تحلیلـی را مـی طلبـد کـه به نوعی آسـیب شناسی مشکلات نام دارد. از اینـ رو، چـارچوب و مدل مفهومی آسیب شناسی توسـعۀ گردشگری یا به عبارتی موانع و مؤلفه های توسعۀ صنعت گردشگری را می توان در قالب شکل زیر
بازگو کرد:
ساختار اقتصادی ساختار اجتماعی ساختار فرهنگی ساختار زیربنایی
توسعۀ صنعت گـردشگری
شکل ١. مدل مفهومی پژوهش
هدف اصلی این تحقیق بررسی مشکلات و موانع توسعۀ صنعت گردشگری در شهر اصـفهان از دیدگاه گردشگران است تا درنهایت راهکارهایی در زمینۀ گسترش و توسعۀ صنعت گردشگری در اصفهان به دست آید.
اهداف اخـتصاصی تـحقیق نیز به شرح زیر است :
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 872)
١. شناسایی عوامل و مؤلفه های تعیـین کننـدة مشـکلات موجـود صـنعت گردشـگری در اصفهان ؛
٢. اولویت بندی مهم ترین مشکلات و موانع توسعۀ صنعت گردشگری در اصفهان ؛
٣. ارائۀ راهکارهایی به منظور توسعۀ صنعت گـردشگری در اصـفهان .
این پژوهش به دلیل اکتشافی و توصیفی بودن ، به دنبال پاسخگویی به پرسش هـای توصـیفی
زیر است :
١. عوامل و مؤلفه های تعیین کنندة مشکلات موجـود در صـنعت گردشـگری در اصـفهان کدام اند؟
٢. مهم ترین مشکلات و موانع فـراروی تـوسعۀ صنعت گردشـگری در اصـفهان بـه ترتیـب اولویت کدام اند؟
٣. راهکارها و راه حل های توسعۀ صنعت گردشگری در اصفهان کدام اند؟
روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ هدف ، کاربردی و از نظر روش انجـام و گـردآوری اطلاعـات توصـیفی ـ پیمایشی اسـت . کـشف ، دسـته بندی و توصیف و تحلیل یـک ســری از مـسـائل ، مـشـکلات و موانـع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فراروی توسعۀ صنعت گردشگری در شهر اصفهان از جمله مبـانی روش شناختی مطالعۀ حاضر بوده است . همچنین ، با توجه بـه مـوضوع مـورد مطالعـه کـه نتـایج آن بلافاصله برای حل مـسائل و مـشکلات استفاده میشود، تحقیق حاضر از نوع مطالعـات کـاربردی است .
جامعۀ آماری پژوهش شامل تمام گردشگران داخلی و خارجی اصفهان است . بـا تـوجه بـه اینکه طبق آمار سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری در سـه ماه اول سـال ١٣٨٨، تعـداد گردشگران خارجی اصفهان ١٠٥١١٢ نفر و گردشگران ایرانی این شهر ١٢٥٥١٢ نفر بوده اسـت ، براساس فرمـول کـوکران ١٠٥ نـفـر از گـردشـگران خــارجی و ١٢٥ نفـر از گردشـگران ایرانـی و درمجموع ٢٣٠ نفر به عنوان حجم نمونه و نمونۀ آمـاری ، بـه طورتصادفی انتخـاب شـدند؛ بنـابراین ، روش نمونه گیری اتفاقی بود و نمونه ها کاملاً تصادفی انتخاب شدند.
یافته هـای پژوهـش
هـمان گونه که در جدول زیر ملاحظه می شود، نمونۀ آماری پژوهش حاضر بـه شــرح زیـر تـوصـیف
مـیشود:
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 873)
جدول ٢. ویژگی های فردی پاسخگویان (گردشگران ایرانی )
ویژگی های فردی پاسخگویان (گردشگران ایرانی ) فـراوانی درصـد
مـرد 80 67/2
جنسیت زن 39 32/8
جمع 119 100
کمتر از دیپلم 7 5/8
دیپلم 25 21/1
میزان تحصیلات لیسانس 70 58/9
فوق لیسانس و بالاتر 17 14/2
جمع 119 100
8/4 10 20 -30
21 25 31 -40
سن 41 -50 65 54/6
٥١ سال و بالاتر 19 15/9
جـمع 119 100
شـاغل 96 80/6
وضع فعالیت غیر شاغل 23 19/3
جمع 119 100
جدول ٣. ویژگی های فردی پاسخگویان (گردشگران خارجی )
ویژگـی هـای فـردی پاسخگویان (گردشگران خارجی ) فراوانی درصد
مرد 103 87/2
جنسیت زن 15 12/7
جمع 118 100
دیپلم 15 12/7
لیسانس 78 66/1
میزان تحصیلات
فوق لیسانس و بـالاتر 25 21/1
جـمع 118 100
8/4 10 20-30
21/1 25 31-40
سن 41-50 35 29/6
٥١سال و بالاتر 48 40/6
جمع 118 100
شاغل 100 93/2
وضع فعالیت غیرشاغل 18 15/2
جمع 118 100
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 874)
ابزار جمع آوری داده ها
در این تـحقیق ، بـرای جـمع آوری داده ها از دو روش اسنادی (مرور ادبیات تجربی و نظری تحقیـق با هدف تدوین چارچوب نظری تحقیق شـامل مـطالعات کتابخانه ای و میدانی موجـود در دانشـگاه تهران و دیگر دانشگاه ها و همچنین مطالعات و اسناد و مـدارک مـوجود در ســازمان گردشـگری و صنایع دستی کشور و سازمان گردشگری شهر اصفهان ) و میـدانی (جمـع آوری داده هـا و تکمیـل پرسشنامه همراه بـا مـصاحبه ) اسـتفاده شد.
در مطالعۀ حاضر، برای محاسبۀ قابلیت اعتماد پرسشنامه ها از روش آلفـای کـرونبـاخ اســتفاده شد. به این ترتیب که ابتدا پرسشنامه های پژوهش برای گروهـی ٢٥ نفـری اجـرا شـد و سـپس از طریق آلفـای کـرونباخ ، ضریب همسانی درونی گویه های مربوط به مقیاس های مختلف پرسشنامه مـحاسبه شـد و ضریب آلفای کرونباخ برابر با ٠/٨٥ به دسـت آمـد. این نـتیجه بیانگر میزان بالای آلفا و مناسب بودن ابـزار پرسـشنامه به منظور جمع آوری اطلاعات است . به منظور تعیین روایی آن نیز بـا استادان راهنما و مـشاور، صـاحب نظران و متخصصـان دیگـر مشـورت هــای لازم انـجـام گرفـت و سـپس بـا اسـتفاده از نظرهای اصلاحی آنان پرسشنامه تعدیل شـد و پس از انـجام اصلاحات نهـایی ، پرسشنامه ها در میان جامعۀ آماری توزیع و تکمیل شد.
در مطالعۀ حـاضر، پس از جـمع آوری داده ها و تکمیل پرسشنامه هـا، اطلاعـات گــردآوری شـده کدگذاری شد و بـا اسـتفاده از نرم افزار SPSS بانک اطلاعات داده هـا تـشـکیل و پـردازش شـد. در سطح توصیفی در این پژوهش از توزیع فراوانی متغیرها، میانگین و در سـطح آمـار اسـتنباطی از آزمون هـای آمـاری تحلیل عاملی تأییدی و نیز آزمـون نـاپارامتری فـریـدمن (بـه منظـور رتـبـه بـنـدی عوامل و مؤلفه های تـأثیرگذار بـر توسعۀ صنعت گردشگری ) استفاده شد.
آزمون تحلیل عاملی
هدف اصلی تحلیل عامل ، مطالعۀ نـظم و سـاختار موجود در داده های چنـدمتغیره اسـت ؛ بـنـابراین ، اسـاس تحلیل عـامل مـبتنیبر دو آزمـون است . این آزمون ها نـشان می دهند که آیا داده هـای مـورد نظر برای تحلیل عامل مناسب اند یا خیر. در انجام تحلیل عـامل ابـتدا باید از این مسـئله اطمینـان حاصل کرد کـه آیا مـی تـوان داده هـای مـوجود را تقلیل و به چـند عـامل پنهانی کـاهش داد یـا خیـر.
برای درک این مسئله ، دو آزمون KMO و بارتلت در روش تحلیل عامل وجود دارد:
در زمینۀ مقدار سنجۀ کفایت بـسندگی کـیزرـ مـیـر اولکـین ١ (KMO)، نتـایج تحلیـل عـاملی
(٠/٩٢) بیانگر مناسب بـودن دادهـ هـا و مـتغیرهای مـورد نـظر برای انجام تحلیل عاملی یـا بـه عبـارت ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. Keisr-Meyer Olkin measure of sampling adequacy
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 875)
روشن تر، تقلیل داده ها بـه یـک سـری عوامـل بنیـادی و پنهـانی اسـت . مقـدار آزمـون بارتلـت ١ (٣٤٧٣/١٥١) در سطح خطـای کمتـر از ٠/٠١ معنـیدار اسـت ؛ یعنـی از یـک طـرف هـمبسـتگی درون گویه ای مناسب است و از طرف دیگر، همبسـتگی هـر عامـل بـا مجموعـه گویـه هـا و بـا همبستگی عوامل دیگر با مجموعه گویه های دیگر تفاوت دارد.
جدول ٤. نتیجۀ آزمون KMO و بارتلت
آزمون اولکین (KMO) 0/928
3473/151 Approx. Chi-Square
آزمون بـارتلت Df 465
0/000 Sig.
از مـجموع ٢٨ گویه ، چهار عامل ساخته شده است . عامل های اول تا چهارم به ترتیب توانستند
٤١/٩، ١١/١، ٩/٤ و ٤/٤ درصد از واریانس و تغییرات مجموعۀ متغیرها را تعیین کنند. درمجموع ، این چهار عامل ٦٦/٨ درصد از عوامل یا مؤلفه ها و موانع و مـشـکلات مــؤثر بـر توسـعۀ صـنعت گردشگری در اصفهان را تشکیل داده اند.
جدول ٥ نیز ماتریس همبستگی گویه ها و عامل ها را بعد از چرخش نشان می دهد؛ بنـابراین ، این عامل هـا بـه دلیل سنخیت ماهیت و مقدار بار عـاملی در چـهار طبقه یا مقوله جای گرفته انـد کـه به عنوان عوامل یا مؤلفه ها و موانع و مشکلات مؤثر بر توسعۀ صنعت گردشـگری در اصـفهان در جدول زیر نشان داده میشوند.
جدول ٥. مـاتریس هـمبستگی عامل ها بعد از چـرخش
عـامل ها
گویه ها
عامل اول عامل دوم عامل سوم عامل چهارم
امکانات و خدمات بهداشتی، درمانی اصفهان 0/68
مکان های اقامتی (هتل ، مهمانسرا و...) برای اقامت گردشگران 0/65
شبکۀ راه های ارتباطی و جاده ای اصفهان 0/59
وضـعیت تـرافیک در داخل اصفهان 0/75
اطلاع رسانی درمورد مکان های تفریحـی، سـیاحتی و تـاریخی 0/72
اصفهان
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. Bartlet test of sphercity
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 876)
ادامۀ جدول ٥
عامل ها
گویه ها
عامل اول عامل دوم عامل سوم عامل چهارم
نحوة برخورد مردم با گردشگران داخـلی و خـارجی 0/52
فضاهای تـفریحی، ورزشی مانند پارکها و فضاهای آزاد دیگر 0/64
به کارگیری افراد آموزش دیده و مجرب در زمینۀ فعالیـت هـای 0/68
مرتبط با گردشگری بـرای خدمت رسانی بهتر به گردشگران
زیباسـازی شـهری، مبلمـان شـهری و وضـعیت پارکـینـگ در 0/68
مـکان هـای گردشگری
مکان های فروش مواد غذایی (رستوران ها و...) در شهر 0/72
مهمان نوازی مردم اصفهان و توجه به مشتری 0/51
سـطح قـیمت کالاها و خدمات با توجه به درآمدها 0/55
تمایل مردم و بخش خصوصی برای سرمایه گــذاری در بـخـش 0/64
گـردشگری
سرمایه گذاری های دولتـی در زمینـۀ فعالیـت هـای مـرتبط بـا 0/82
گردشگری
آمـوزش و آگـاهی شـهروندان در زمینـۀ بـرخـورد مناسـب بـا 0/68
گردشگران
احساس مسئولیت شـهروندان بـرای حفـظ امـاکن تـاریخی و 0/74
جاذبه های گـردشگری اصفهان
تبلیغات و اطلاع رسـانی در زمـینۀ وضعیت جاذبه های گردشگری 0/84
از طریق سازمان های دولتی، صداوسیما، مـاهواره و مطبوعـات کشوری و محلی
تدوین و تهیۀ طرح و برنامه ریزی مناسب در زمینۀ فعالیت های 0/64
مرتبط با گردشگری
جــذب مشــارکت شــهروندان و گردشــگران در زمینــۀ حفــظ 0/68
مـناسبات محیطی
همبستگی بین عناصر سنتی و مدرن در اصفهان 0/68
جذب مشارکت بخش خصوصی و سازمان هـای غیردولتـی در 0/82
زمینۀ ارائۀ خدمات مناسب به گردشگران
ایجاد توازن بین نیازهای شهروندان و توسعۀ پایدار شهری 0/84
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 877)
ادامۀ جدول ٥
عامل ها
گـویه هـا
عامل اول عامل دوم عامل سوم عامل چهارم
اعطای تسهیلات بانکی و معافیت هـای مالیـاتی و بـه عبـارتی 0/85
تشویق در سرمایه گذاری به منظـور ایجـاد جاذبـه هـای مـدرن گردشگری در کنار جاذبه های طبیعی و تاریخی در اصـفهان
ایجـاد زمینه های مناسب به منظور توسعۀ صنایع دستی و صـنایع 0/87
محلی و توسعۀ بازار فروش آنها
حمایت از پویایی و گسترش فرهنـگ و آداب ورسـوم محلـی و 0/72
سنتی به منظور جذب گردشگران
برگزاری نمایشـگاه هـا و همـایش هــای اخـتصاصـی در سـطح 0/87
بین المللی برای شناساندن ظرفیت های گردشگری کشور ایران و شرکت فعال در نمایشگاه های بین المللی خارج از کشور
تقویت شرکت ها و کنسرسیوم های بین المللی برای بسترسـازی 0/85
و مدیریت توسعۀ گـردشگری
تـشــویق مـــردم ، ســازمان هــا و ایرانیــان خــارج از کـشــور بـــه 0/82
سـرمایه گذاری در زمینۀ گردشگری و حذف تمامی ریسک هـا و نااطمینانی ها در این زمینه
عامل اول : برنامه ریزی و سرمایه گذاری
تمایل مردم و بخش خصوصی برای سرمایه گـذاری در بـخش گـردشگری سرمایه گذاری های دولتی در زمینۀ فعالیت های مـرتبط بـا گردشگری
تدوین و تهیۀ طرح و برنامه ریزی مناسب در زمینۀ فعالیت های مرتبط با گردشگری همبستگی بین عناصر سنتی و مدرن در اصفهان
جـذب مـشارکت بـخش خصوصی و سازمان های غیردولتی در زمینۀ ارائۀ خدمات مناسب به گردشگران ایجـاد توازن بین نیازهای شهروندان و توسعۀ پایدار شهری
اعطای تسهیلات بانکی و معافیت های مالیاتی و به عبارتی تشویق در سرمایه گذاری بـه مـنظور ایجـاد جاذبه های مـدرن گردشـگری در کنـار جاذبه های طبیعی و تاریخی در اصفهان
ایجـاد زمـینه های مناسب به منظور توسعۀ صنایع دستی و صنایع محلی و توسعۀ بازار فروش آنها حمایت از پویایی و گسترش فـرهنگ و آداب ورسـوم مـحلی و سنتی به منظور جذب گردشگران
برگزاری نمایشگاه ها و همایش های اختصاصی در سـطح بـین المـللی برای شناسـاندن ظرفیـت هـای گردشـگری ایـران و شـرکت فعـال در نمایشگاه های بین المللی خارج از کشور
تـقویت شـرکت هـا و کنسرسیوم های بین المللی برای بسترسازی و مدیریت توسعۀ گردشگری
تشویق مردم ، سازمان ها و ایرانـیان خـارج از کشور به سرمایه گذاری در زمینۀ گردشگری و حذف تمامی ریسک ها و نااطمینـانی هـا در ایـن زمـینه
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 878)
امـکانات و خـدمات بهداشتی، درمانی اصفهان
مکان های اقامتی (هتل ، مهمانسرا و...) برای اقامت گردشگران شبکۀ راه های ارتـباطی و جـاده ای اصفهان وضعیت ترافیک در داخل اصفهان
فضاهای تفریحی، ورزشی مانند پارکها و فضاهای آزاد دیگر
زیبـاسازی شـهری، مـبلمان شهری و وضعیت پارکینگ در مکان های گردشگری مکان های فروش مواد غذایی (رستوران ها و...) در شهر
عـامل سـوم : فرهنگی - آموزشی
نحوة برخورد مردم با گردشگران داخلی و خارجی
به کارگیری افـراد آمـوزش دیده و مـجرب در زمینۀ فعالیت های مرتبط با گردشگری برای خدمت رسانی بهتر به گردشگران مهمان نوازی مـردم اصـفهان و تـوجه به مشتری سطح قیمت کالاها و خدمات با توجه به درآمدها
آموزش و آگـاهی شـهروندان در زمینۀ برخورد مناسب با گردشگران
احساس مسئولیت شهروندان برای حفظ اماکن تاریخی و جاذبه های گردشگری اصـفهان
عـامل چهارم : اطلاع رسانی نامناسب
اطلاع رسانی درمورد اماکن تفریحی، سیاحتی و تاریخی اصـفهان
تـبلیغات و اطلاع رسانی در زمینۀ وضعیت جاذبه های گـردشگری از طـریق سـازمان های دولتی، صداوسیما، ماهواره و مطبوعات کشوری و مـحلی
جـذب مشارکت شهروندان و گردشگران در زمینۀ حفظ مناسبات محیطی و تخریب نکردن فضاها و اماکن تاریخی اصـفهان
نـتیجه گیری و پیشنهادها
با توجه بـه نـتایج تحقیق و در راسـتای ازبـین بـردن مشکلات و موانـع توسـعۀ صـنعت گردشـگری ،
راهـکارها و راه حـل های زیر پیشنهاد می شود:
١. با توجه به نتایج تحلیل عاملی، نبود اطـلاع رسـانی مناسب ، از جمله عوامل مؤثر بـر تـوسـعۀ صنعت گردشگری محسوب مـی شـود که پژوهش ملکی در سـال ١٣٨٠ نـیـز ایـن نـتیجـه را تأییـد می کند. باید توجه داشت نبود اطلاع رسانی مناسب درمورد مراکـز تـفریحـی و تــاریخی ، از جملـه
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 879)
مشکلات و معضلات اصلی گـردشگران داخـلی و بـه ویژه گردشگران خارجی بـوده اســت ؛ بنـابراین ، برای حل اینـ مـشکل باید اولاً دکه های اطـلاع رسـانی تابلوهـا و بروشـورهایی را بـه زبـان هـای انگلیسی و فرانسه در سطح شـهر اصـفهان بین گردشگران توزیع کنند.
ثانیاً مـی تـوان مانند بـرخی از کـشورهای اروپایی، نـیروی انسانی کارآمـد و آشـنا بــه زبـان هـای بین المللی یا حتی پلیس راهنما را در شهر اصفهان تربیت کرد.
ثالثاً در زمینـۀ تبلیغـات و آمـوزش هــای عـمـومی و ایجـاد شـبکه هـای آموزشـی مکـانیزه و الکـترونیکی از راه دور، بـخش دولتـی بـاید بـه صورت گسترده سـرمایه گـذاری کند.
٢. مشکل ترافیک در اصـفهان از جملـه موضـوعاتی بـود کـه بیشـتر گردشـگران ، بـه ویـژه گردشگران خارجی به آن اشاره داشـتند؛ بـنابراین ، بـرنامه ریزی به منظـور حـل معضـل ترافیـک در اصفهان از جـمله اهـداف اینـ پژوهـش بـود. بــرای حـل ایـن مشـکل بایـد حـداقل بـرای معـابر و شریان هایی که مراکز تاریخی در آن مستقرند، چاره اندیشی شود و باید با موتورسواران به صـورت جدی برخورد شود یا در سطح شهر و در مکان هـای محل استقرار مراکز تاریخی، برنامۀ ترافیکـی ویژه ای در ساعات پرتردد برنامه ریزی و تدوین شود.
٣. عامل فرهنگی و آموزشی نیز به عنوان سومین عامل که از نتایج و یافتـه هـای تحقیـق در بخش تحلیل عاملی به دسـت آمـد، بیان میکند در کشور ما در زمینۀ آموزش فعالیت های مرتبط با گردشگری کم لطفی شده است . پژوهش نورالدین نوری در سال ٨٤ نیز نتایج پـژوهش حاضـر را تأیید می کند. به منظور حـل این مـشکل اولاً باید افراد زبده و متخصـص در ایـن زمینـه تربیـت و آموزش داده شوند تا گردشگران به راحتی بتوانند در سطح شهر اصفهان از مراکز تاریخی و دیدنی بازدید کنند. ثـانیاً حـمایت دولت و سازمان های ملی و بین المـللی از سـیسـتم هـا و مراکـز آموزشـی مرتبط و کارآفرینان در زمینۀ گردشگری فرهنگی در شهر اصفهان از جمله الزاماتی است که باید برای آن برنامه ریزی و سرمایه گذاری کرد.
٤. درمجموع در ساختار زیربنایی اصـفهان ، مـراکز مناسب بـرای سـرویس بـهداشـتی و مـراکـز مناسب برای توزیع و فروش نوشیدنی و مواد غذایی دیده نمیشود و همچنین این شهر بسـیاری از زیرساخت های فیزیکی و کالبدی شهری مطلوب را برای گردشگران ندارد. درصورت توجه بـه این موارد، بسیاری از گردشگران خارجی مشتاق بـه مـیراث فرهنگی به اصفهان سفر میکنند. این موضوع به برنامه ریزی و تدوین طرح های مناسب برای توسعۀ متوازن گردشگری در اصفهان نیاز دارد و باید آمایش سرزمین و موقعیت کالبدی شهر نیز درنظر گرفته شود.
٥. نبود کـارت الکـترونیکی برای تـبدیل ارز مورد نیاز گردشگران خـارجی ، از دیگـر مشـکلاتی
است مسئولان بانک ها باید برای رفع آن چاره جویی کنند.
مدیریت بازرگانی » زمستان 1394، دوره هفتم - شماره 2 (صفحه 880)
References
Esmailian, A. (2002). Potential of the tourism industry and its importance in the
economic development of the province, Mporg of Esfahan. (in Persian)
Alvani, S. M. (1994). Principles of Tourism, Boniad-e- Mostazafan va Janbazane
Enghelabe Eslami. (in Persian)
Eliot, J. (2000). Tourism Management, Translated by: Jmashidian, M. & Izadi, D.,
Daftar-e- Pajoheshaye Farhangi. (in Persian)
Das Veil, R. (2000). Tourism Management, Principles, Strategies, and Impact,
Translated by: Arabi, D. & Izadi, S. M., Daftar-e- Pajoheshaye Farhangi.
(in Persian)
Dehastani, B. (2004). Tourism physical planning (Case study: City of Astara),
University of Tarbait Moddares. (in Persian)
Maleki, H. (2001). Study of sociological factors on tourist satisfaction (Case study
of foreign tourist island of Kish), University of Shiraz. (in Persian)
Noori, N. (2005). Provide a model for sustainable development in tourism industry,
University of Tehran. (in Persian)
Inskeep, E. (2002). National and regional tourism planning: Methodologies and
case studies, World Tourism Organization, London.
Lea, J. (2002). Tourism and development in the third word, Routledge, London.
Murphy, P. E. (2004). Tourism: A community approach, Methuen, New York.
Coltman, M. M. (2001). Introduction to travel and tourism, Van Nostrand Reinold,
New York.
Dowling, R. K. (2001). Tourism planning, people and the environment in Western
Australia, Journal of Travel Research, 31.(2): 84.
Fletcher, J. E. (2005). Input-output analysis and tourism impact studies, Annals of
Tourism Research, 16 (3): 94.
Getz, D. (2001). Festivals, special events and tourism, Ven Nostrand Reinhold, New
York.